Το δέρμα αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση όργανο του ανθρώπινου σώματος, το οποίο συμβάλλει στην επικοινωνία του ανθρώπου με το εξωτερικό περιβάλλον. Χαρακτηριστικά θα λέγαμε πως το δέρμα αποτελεί μια γέφυρα λειτουργιών και αισθήσεων ανάμεσα στον εσωτερικό μας κόσμο και αυτόν που μας περιβάλλει εξωτερικά.
Η δομή του δέρματος το καθιστά ένα ιδιαίτερα ζωντανό όργανο, όπου καταλήγουν νευρικές απολήξεις, όπως και αγγεία (τριχοειδή δέρματος), τα οποία έχουν ως σκοπό τη συνεχή μεταφορά μηνυμάτων (νευρικές διεγέρσεις, ορμονικά σήματα κ.ο.κ.) από τα εσωτερικά όργανα, όπως π.χ. ο εγκέφαλος, και αντιστρόφως. Κατά συνέπεια, μόνο και μόνο με βάση τη λειτουργία του δέρματος ως ξεχωριστού και ανεξάρτητου οργάνου αντιλαμβάνεται κανείς την πιθανή επίδραση που μπορεί να έχει το συναισθηματικό στρες σε αυτό.
Στην καθημερινότητά μας η πλειοψηφία των ανθρώπων διακατέχεται άλλοτε σε μικρό και άλλοτε σε μεγαλύτερο βαθμό από άγχος και ψυχολογικό στρες. Επίσης, εξαιρετικά συχνές είναι και οι δερματικές αλλαγές – όχι απαραίτητα ή πάντα παθολογικές – με την αλλαγή των εποχών του χρόνου και τη γενικότερη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Κατά συνέπεια, παραμένει εύλογο το ερώτημα σε τι βαθμό και έκταση μπορεί το στρες να επηρεάσει φυσιολογικά το δέρμα αφενός και να επιδεινώσει ή ακόμη και να πυροδοτήσει δερματικά νοσήματα αφετέρου.
Η μελέτη της επίδρασης του ψυχικού κόσμου στο δέρμα και τα δερματικά νοσήματα αποτελεί ξεχωριστό αντικείμενο συνεργασίας μεταξύ των ειδικοτήτων της Δερματολογίας-Αφροδισιολογίας και της Ψυχιατρικής και ονομάζεται Ψυχοδερματολογία.
Μεγάλο κομμάτι διερεύνησης της Ψυχοδερματολογίας αποτελούν διαταραχές όπου το άτομο προκαλεί σκόπιμα βλάβη πάνω στο δέρμα του. Ο τρόπος πρόκλησης των δερματικών σημείων μπορεί να ποικίλει από το συνεχές ξύσιμο ή τρίψιμο του δέρματος μέχρι την έλξη τριχών, τον τραυματισμό των νυχιών και ακόμη πιο ιδιαίτερες συνήθειες όπως την άσκηση πίεσης («ζούλιγμα») και το σκάψιμο του δέρματος με τα νύχια. Το σύνολο αυτών των διαταραχών ορίζονται με τον ευρύ τίτλο «Προκλητές Δερματοπάθειες» και χαρακτηρίζουν μια απευθείας επίδραση του ψυχοσωματικού στρες πάνω στο δέρμα.
Οι καταστάσεις αυτές συναντώνται σε άτομα με ιδιαίτερη συναισθηματική πίεση και είναι περισσότερο συχνές από όσο θεωρούσαμε παλαιότερα. Εκτιμάται πως απασχολούν περίπου το 2%-5% των δερματολογικών ασθενών και είναι συχνότερες σε νέες γυναίκες. Ο ακριβής μηχανισμός είναι άγνωστος. Ενδεχομένως η μεταβίβαση κάποιων νευρικών σημάτων στο δέρμα να ανατροφοδοτεί αυτές τις αντιδράσεις.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί πως οι εν λόγω καταστάσεις δεν πρέπει να στιγματίζουν τους ασθενείς, καθώς μπορούν να εμφανιστούν στο οποιοδήποτε άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων μπορεί να είναι πολύ ήπιες και δεν τραβούν την προσοχή ούτε καν του ίδιου του ατόμου. Σε λιγοστές – πλην όμως χαρακτηριστικές – περιπτώσεις μπορεί να έχουμε τόσο έντονες βλάβες με την πρόκληση δυσμορφιών του δέρματος ή σημαντική απώλεια μαλλιών ή και νυχιών, οπότε είναι και δύσκολη η θεραπευτική αντιμετώπιση.
Ωστόσο, η εξωτερίκευση του στρες, αυτή η μορφή «σωματοποίησης» του άγχους πάνω στο δέρμα, δεν συνεπάγεται απαραίτητα κάποιο άτομο με σοβαρή διαταραχή της ψυχικής του υγείας ή με βαρύτερα ψυχιατρικά προβλήματα. Για αυτό το λόγο το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση του προβλήματος από τον ίδιο τον ασθενή και επακόλουθα η αναζήτηση ιατρικής βοήθειας από το Δερματολόγο και τον Ψυχίατρο.
Πέρα από τις απευθείας επιδράσεις του στρες πάνω στο δέρμα μας, αντικείμενο του κάθε Δερματολόγου αποτελεί η επιρροή τυχόν στρεσογόνων παραγόντων πάνω σε εγκατεστημένα δερματικά νοσήματα, όπως πχ η ψωρίαση, η ακμή κλπ. Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, όπως και με βάση την κλινική μας εμπειρία, γνωρίζουμε πως το στρες επηρεάζει αρνητικά την πορεία και την εξέλιξη των λεγόμενων αυτοάνοσων δερματοπαθειών.
Ο ακριβής μηχανισμός στηρίζεται στο ότι το στρες προκαλεί την έκκριση ουσιών (πχ νευροπεπτίδια, νευοδιαβιβαστές κλπ), οι οποίες μέσω των νευρικών απολήξεων ή και των τριχοειδών του δέρματος μπορεί να έχουν άμεση επίδραση σε κύτταρα και μόρια που διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στη δερματική φλεγμονή. Αυτές οι παρατηρήσεις έχουν αποδειχθεί και σε πειραματικά μοντέλα σε ποντίκια, τα οποία με την έκλυση συγκεκριμένων «ουσιών του στρες» εμφάνιζαν εκδηλώσεις όπως η ψωρίαση ή η ατοπική δερματίτιδα. Ωστόσο, η καθημερινή κλινική εμπειρία μας αποδεικνύει πως το συνεχές στρες, η υπερβολική ανησυχία για το νόσημα αυτό καθαυτό, αλλά και σημαντικότερες διαταραχές, όπως πχ χαμηλή ποιότητα ύπνου, επηρεάζουν αρνητικά την εξέλιξη δερματικών νοσημάτων με αυτοάνοσο μηχανισμό, όπως πχ η ψωρίαση, η λεύκη, ο σκληροατροφικός λειχήνας κ.ά. Από την άλλη πλευρά, το δερματικό νόσημα από μόνο του αρκεί για να ανατροφοδοτεί το στρες και την αγωνία των ασθενών. Επομένως, ο ρόλος των ειδικών ιατρών-επιστημόνων της Δερματολογίας και της Ψυχιατρικής είναι η από κοινού συνεργασία τους για την οριστική λύση αυτού του γόρδιου δεσμού στρες και δερματοπάθειας.
Ανεξάρτητα από τα νοσήματα της Δερματολογίας, το στρες μπορεί να επηρεάσει γενικότερα την οπτική κάθε ατόμου ακόμη και για τον ίδιο του τον εαυτό. Επομένως, δεν είναι ασυνήθιστες οι περιπτώσεις ατόμων που σε φάσεις έντονου άγχους να υπερτονίζουν τη βαρύτητα καταστάσεων που αφορούν την εικόνα τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κοινή ακμή και το πως την αντιλαμβάνονται ιδιαίτερα δύο ομάδες ασθενών, και συγκεκριμένα οι έφηβοι και οι ενήλικες γυναίκες.
Αυτή η ανατροφοδότηση του στρες εξαιτίας της δερματικής νόσου και η αντίστροφη διαδρομή δεν είναι καθόλου σπάνιες στην καθημερινότητα ενός Δερματολόγου. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την ακμή πρέπει πάντα να τονίζεται στους ασθενείς πως το νόσημα επιδεινώνεται λόγω του στρες, καθώς οι σμηγματογόνοι αδένες στο δέρμα του προσώπου υπερλειτουργούν λόγω του στρες.
Σε αντίστοιχο πνεύμα, παραμένουν τα ερωτήματα για πιο σύνθετες επιδράσεις του στρες στο δέρμα, όπως πχ στη γήρανση ή ακόμα και στο μελάνωμα. Στο πρώτο σκέλος δεν υπάρχουν δεδομένα που να αποδεικνύουν κάποια σχέση. Έμμεσα, ωστόσο, η ελλιπής φροντίδα του δέρματος (καθαρισμός, ενυδάτωση) ή το κάπνισμα λόγω έντονου άγχους επιδρούν αναμφίβολα αρνητικά στην πρόωρη γήρανση του δέρματος. Αντίστοιχα, η κλινική εμπειρία δεν αναδεικνύει κάποια σύνδεση μεταξύ στρες και καρκίνων του δέρματος. Ωστόσο, εργαστηριακές μελέτες σε ποντίκια έδειξαν πως αυτά που είχαν εκτεθεί σε ουσίες απότοκες του στρες εμφάνισαν συχνότερα καρκινώματα μετά από έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία.
Συνοψίζοντας, πρέπει να συγκρατήσουμε πως το στρες προκαλεί αποδεδειγμένα επιδείνωση δερματοπαθειών, ιδιαίτερα αυτών με αυτοάνοση αιτιολογία, όπως π.χ. η ψωρίαση και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη θεραπεία τους. Εντονότερες μορφές στρες μπορεί να προκαλούν επίσης άμεσα, ξεχωριστά δερματικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση ο στόχος πρέπει να είναι η αναγνώριση του προβλήματος και η αναζήτηση βοήθειας συνδυαστικά από Δερματολόγο και Ψυχίατρο ή Ψυχολόγο και ασφαλώς κάθε άλλη εναλλακτική επιλογή καταπολέμησης του στρες, π.χ. μορφές άσκησης κλπ.
Commenti